گندم از غلاتی است که در بسیاری از کشورهای جهان از جمله مناطق سردسیر خصوصا در مازندران و کشورهایی که از خاک شور رنج می‌برند نیز کاشته می‌شود . کاشت گندم در تعیین امنیت غذایی کشورها اهمیت بسیاری دارد و 15 الی 18 درصد مصرف مواد غذایی مردم جهان را تشکیل می‌دهد . در ایران نیز هم 90 % گندم تهیه شده برای نان مصرف می شود . با وجود تلاش‌های بسیار ، در ایران از پتانسیل کامل موجود در این زمینه استفاده نمی‌شود که دلایل آن می‌توان به ضعف مدیریت زراعی و استفاده کمتر از دستگاه‌ها و روش‌های بروز تر اشاره کرد . در ادامه روش کاشت ، داشت و برداشت اصولی گندم و راه‌کارهایی برای بهره وری بهتر گردآوری شده است .
گیاه شناسی گندم
گندم گیاهی از خانواده Poaceae و از جنس Tiriticum می‌باشد . ساقه تمام گندم‌ها استوانه‌ای ، بند بند ، بدون انشعاب و تو خالی‌ست که به آن سوفار می‌گویند ؛ همچنین برگ‌های نازک و کم عرض با زبانه‌های کوچک و دارای گل‌آذین سنبله می‌باشد . دانه آن نیز بین دو پوشش لما (پوشینه بیرونی) و پالئا (پوشینه درونی) است .
نحوه کاشت گندم
گندم با روش‌ها و اهداف مختلفی کشت می‌شود ؛ برای مثال ممکن است برخی با هدف تجاری که نیاز به امکانات بیشتری دارد اقدام به کاشت کنند و برخی نیز برای سرگرمی یا تامین بخش کوچکی از مواد غذایی مورد استفاده تصمیم به کاشت گندم در باغ ، گلخانه یا باغچه خود بگیرند . در هر صورت این مقاله برای شما مفید بوده و اطلاعات مناسبی را در اختیار شما قرار می‌دهد .
مرحله اول : آماده سازی زمین
اولین مرحله بیش از کشت هر گیاهی ، آماده سازی زمین و ایجاد شرایط مناسب برای رشد آن گیاه است . گندم به صورت سطحی رشد می‌کند و به نشست خاک پس از جوانه زدن حساس است . برای شخم زدن زمین یک ماه قبل از کشت اقدام کنید . برای این کار از ابزار مناسب ( برای مثال : گاوآهن برگردان‌دار) استفاده کنید و زمین را تا عمق 25 سانتی‌متر شخم بزنید . در صورت وجود کلوخه در خاک می‌توانید یک دیسک سطحی بزنید و سپس با استفاده از لولر اقدام به اصلاح خاک بپردازید . این اقدام به کشت یکنواخت و آبیاری بهتر نیز کمک بسیاری می‌کند . برای بازدهی بهتر شما باید از مناسب‌ترین ابزار استفاده کنید ؛ برای مثال استفاده از ماشین آلات چندکاره‌ای که همزمان توانایی کوددهی ، دیسک و کاشت را داشته باشد موجب صرفه جویی در زمان و کشت یکنواخت‌تر می‌شود . همچنین با وارد شدن کم‌ترین فشار به خاک ، بیش از حد فشرده نمی‌شود .
مرحله دوم: کاشت گندم
کاشت گندم با روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد ، کیفیت نهایی و مقدار محصول به نحوه و زمان کاشت ، امکانات ، مدیریت زراعی و آبیاری و ... بستگی دارد . در ادامه با روش‌های مختلف کاشت گندم آشنا می‌شوید :
1 . نواری
روش نواری برای زمین‌های دارای شیب مناسب که شرایط تسطیح خاک دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد . در روش نواری می‌توان از دستگاه کمباین (نوعی ماشین چندکاره) برای دیسک ، تسطیح و کاشت یا ماشین‌های بذرکار استفاده کرد . به دلیل شیب مناسب نیازی به ایجاد جویچه نیست و زمین در قطعات بزرگ آبیاری می‌شود . اگر زمین شیب مناسبی نداشته باشد مرزهای زیادی ایجاد شده و نتیجه کشت مانند روش کرتی می‌شود .
2 . کرتی
کرتی روشی سنتی و نامناسب است که در زمین‌های کوچک ، دارای شیب نامناسب و مشکل کمبود آب مورد استفاده بود . در روش کرتی پس از گاو آهن و دیسک ، بذر پاشی می‌کنند و با دیسک مرزها را زیر خاک می‌برند . در مرحله بعد با مرزبند ، مرزهایی در زمین ایجاد می‌کنند که موجب ورود ماشین آلات مراحل داشت و برداشت می‌شود .
3 . خطی یا فارویی
روش خطی نیز مانند کرتی بازدهی کمتری نسبت به روش‌های دیگر دارد . در این روش پس از آماده سازی زمین ، بذر پاشی با سانتریفوژ (کودپاش) به صورت نامنظم پخش می‌شوند . پس از آن با فروئر جوی و پشته‌هایی کم عرض (10 الی 25 سانتی‌متر) و کم عمق (10 الی 15 سانتی‌متر) ایجاد می‌شود . به همین دلیل احتمال ایجاد غرقابی بسیار است . به دلیل قرار گرفتن برخی بذرها در کف جویچه‌ها به درستی رشد نمی‌کنند و بازدهی زمین کمتر می‌شود .
4 . کشت بر روی پشته‌های بلند
این روش پربازده‌ترین و جدیدترین روش کشت گندم است که در کشورهای پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد . روش انجام آن به صورت زیر است :
- در این روش بذر گندم در دو تا سه ردیف با فاصله‌های 15 الی 20 سانتی متر روی یک پشتی بلند با عرض 45 الی 70 سانتی متر کاشته می‌شود .
- ارتفاع پشته‌ها حدودا 12 الی 20 سانتی‌متر و فاصله آنها 25 الی 30 سانتی‌متر است ؛ این فاصله که جویچه‌ها را تشکیل می‌دهد موجب جریان آب شده و رطوبت با جذب به صورت نشتی در اخیتار بذرها قرار می‌گیرد و هیچ بوته‌ای غرقاب نمی‌شود .
- برای ایجاد پشته‌ها ، پس از شخم عمیق ، دیسک و تسطیح زمین از دستگاه خط زن استفاده می‌شود . سپس با آبیاری سنگین علف‌های هرز را تحریک به جوانه زنی می‌کنند .
- برای کاشت محصول نیز با استفاده از دستگاهی مخصوص که بیلچه‌های کولتیواتور و لوله خروج بذر دارد استفاده می‌شود . همچنین این دستگاه علف‌های هرز را از بین برده و بذور را در عمق 8 الی 12 سانتی متری قرار می‌دهد .
- به دلیل عمق بالای کاشت و رطوبت بسیار خاک ، در این روش آبیاری تا 40 روز پس از کاشت انجام نمی‌شود . به همین سبب علف‌های هرز کمتری رشد کرده و بذرهای باقیمانده در سطح به دلیل عدم آبیاری رشد نمی‌کنند .
از دیگر مزایای این روش تولید بیشتر ، کاهش فرسایش و ورس (به دلیل هدایت آب توسط فاروها و عدم ایجاد شرایط غرقابی) ، رشد بیشتر و یکنواخت ، کاهش سله و خفگی بذرها ، کاهش میزان مصرف بذر ، کاهش مصرف آفت‌کش‌ها و کاهش راندمان مصرف کود اشاره کرد .
زمان مناسب کاشت گندم
زمان کاشت از مهم‌ترین عامل‌های تاثیر گذار در محصول نهایی می‌باشد . گندم در دمای 4 درجه رشد می‌کند و در صورت کاهش دما به زیر 4 درجه ، رشد آن متوقف می‌شود. به همین علت باید به پیشبینی‌های هواشناسی دقت کرده و زمان مناسبی را انتخاب کنید . بذر کاشته شده باید زمان کافی برای رسیدن به مرحله پنجه‌دهی که مقاوم‌ترین زمان در برابر سرماست را داشته باشد .
به صورت رایج کشت پاییزه از اواسط آبان تا اواخر آذر صورت می‌گیرد اما زمان دقیق بر اساس شرایط آب و هوایی منطقه معیین می‌شود . برای مثال در مناطق سردسیر کشت در مهر ماه صورت می‌گیرد .
میزان بذر مورد نیاز برای کاشت گندم :
در بسیاری از مناطق ایران گندم به دلیل کمبود آب به صورت دیم کاشته می‌شود که بارش باران نقش تعیین کننده و اصلی در نتیجه محصول دارد . اغلب کشاورزان بر اساس تجربه میزان بذر خود را انتخاب می‌کنند اما همیشه این میزان از کاشت به صورت آبی بسیار کمتر می‌باشد تا ریسک تلف شدن بذرها کمتر شود . در زمین‌های مرطوب بذر بیشتری کاشته می‌شود .
معمولا برای کشت به صورت دیم 60 کیلوگرم و کشت به صورت آبی 200 کیلوگرم بذر برای هر هکتار استفاده می‌شود .در صورت استفاده از دستگاه‌ها و روش‌های جدیدتر کاشت منظم‌تر و بهینه‌تر پیش رفته و بذر کمتری مصرف می‌شود . در صورت هر روز کاشت دیرهنگام ، 1 درصد به میزان بذر اضافه می‌شود . همچنین در صورت درشت بودن بذر برخی ارقام ، خاک سنگین ، بذر پاشی سنتی و با دست و... میزان بذر مصرفی افزایش می‌یابد .
مرحله سوم : داشت
پس از کاشت بذر شروع به رشد کرده و نیاز به رسیدگی جهت کامل شدن دارد . آبیاری اصولی ، تامین نیاز غذایی و از بین بردن آفات و علف‌های هرز از جمله کارهای‌ست که باید انجام دهید .
آبیاری گندم
همزمان با رشد قسمت‌های مختلف گیاه مانند ساقه، نیاز آن به آب و مواد غذایی نیز بیشتر می‌شود و مدیریت درست آب نقش زیادی در بهبود عملکرد نهایی دارد . این آبیاری در پنج مرحله اصلی انجام می‌شود :
1 . جوانه زدن
2 . پنجه دادن
3. ساقه رفتن
4. گلدهی
5 . دانه بستن
نیاز غذایی گندم
مواد غذایی مورد نیاز گیاه باید به اندازه باشد و از آنجایی که برخی مواد غذایی مانند پتاسیم در برخی خاک‌های ایران به وفور یافت می‌شوند ، باید پیش از کوددهی بر اساس آزمون خاک میزان مورد نیاز را تخمین زد تا هم محصول نهایی با کیفیت بهتری عمل آید و هم خسارت زیست محیطی کمتری به خاک وارد شود . با توجه به آزمون خاک ، کودهای ازت ، پتاس و فسفر در هنگام کاشت گندم به خاک اضافه می‌شود . کود نیتروژن به علت سرعت جذب بالا معمولا در چهار مرحله (میزان کود در هر مرحله افزایش می‌یابد) به خاک اضافه می‌شود . پتاسیم نیز با توجه به آزمون خاک به اندازه مورد نیاز مورد استفاده قرار می‌گیرد . همچنین استفاده از عناصر میکرو به خصوص آهن و سولفات روی اهمیت زیادی دارد . استفاده از منگنز ، بر، مس و مولیبدن نیز به مقدار کم مفید است . در صورتی که قبل از گندم ذرت در زمین کشت شده باشد مقدار بیشتری کود اوره استفاده می‌شود .
از بین بردن علف‌های هرز برای کاشت گندم
کنترل علف‌های هرز و مبارزه با آنها اهمیت بسیاری دارد . در صورت رشد علف‌های هرز 25 درصد عملکرد و کیفیت گندم کاهش می‌یابد. همچنین روند برداشت هم دشوارتر خواهد شد . برای کنترل علف‌های هرز باید از کنترل زراعی و کنترل شیمایی استفاده کنید .
کنترل زراعی
در واقع در این روش از رشد و انتشار علف‌های هرز پیشگیری می‌شود و جز فعالیت‌های ثابت کشاورزی هستند .
رعایت تناوب کاشت ( برای مثال کشت گندم پس از گیاهان وجینی مانند ذرت )
استفاده از روش شخمی مناسب ( شروع از مرکز مزرعه و در کناره‌ها به پایان برسد ) جهت کاهش انتشار علف‌های هرز
شخم در سال آیش و قبل از گل دادن علف‌های هرز یکساله
استفاده نکردن از کود دامی تازه
کنترل شیمیایی
هنگامی که علف‌های هرز بسیاری رشد کرده و موجب آسیب به مزرعه شوند، باید با مبارزه شیمایی آنها را از بین برد . برای سم پاشی به نکات زیر توجه کنید .
• شناسایی علف‌های هرز و انتخاب علف‌کش مناسب
• انتخاب زمان مناسب جهت سم پاشی ؛ برای مثال در هوای سرد یا ابری سم پاشی اثر کمتری دارد و باید در ساعات گرم‌تر روز انجام شود .
• انتخاب سم پاش مناسب با توجه به اندازه زمین و شرایط موجود اهمیت بالایی دارد .
• انتخاب سموم درست اهمیت بسیاری دارد ، همچنین دقت کنید که از سموم هم خانواده به طور متوالی در یک زمین استفاده نکنید زیرا با مقاوم شدن علف‌ها باید از سموم جدیدتر و گران‌تر استفاده کنید .
نحوه کاشت گندم بعد از باران ، زمان کاشت گندم بهاره ، آموزش کاشت گندم
کنترل علف‌های هرز در گندم
کنترل آفات و بیماری‌های گندم
راه مبارزه با رایج‌ترین آفت‌ها و بیماری‌های گندم :
- سن گندم
این حشره که در دو مرحله آسیب می‌زند از مهم‌ترین آفات گندم است و حین از بین بردن آن ، بسیاری آفات دیگر نیز از بین می‌روند. هنگامی که هوا به دمای حدودا 10 درجه رسیده باشد (معمولا در فصل بهار) بهتر است مزرعه را بررسی کنید و اگر تعداد آنها بیش از 4 یا 5 سن مادر در متر مربع بود اقدام به مبارزه کنید . در صورت عدم مبارزه سن مادر در پشت برگ‌ها تخم گذاری می‌کند و پوره‌ها پس از خروج با تغذیه از شیره دانه مرحله دوم خسارت را وارد می‌کنند .
- سیاهک پنهان
این بیماری قارچی موجب عدم رشد ساقه و برگ‌ها می‌شود و رنگ برگ‌های بالایی را به آبی مایل به سبز تغییر می‌دهد . در صورت بی توجهی در زمان خرمن کوبی ، خاک نیز با این قارچ آلوده می‌شود که اثر آن ممکن است تا یکسال ماندگار باشد .
- سفیدک سطحی
این بیماری نیز قارچی بوده و در صورت افزایش رطوبت و معمولا در اوایل بهار ظاهر می‌شود . روزهای اول به صورت لکه‌های سفید با پوشش تار عنکبوتی ظاهر شده و مرور با بیشتر شدن خاکستری یا قهوه‌ای روشن می‌شود .
برداشت گندم مرحله نهایی است و باید در زمانی که تمام بخش‌های آن طلایی رنگ شده بود انجام شود . همچنین پیش از برداشت دقت کنید که بذرها سفت شده و قابل نصف شدن با ناخن نیستند . رطوبت آنها نیز باید 12 تا 14 درصد شده باشد . استفاده از تجهیزات مناسب برای برداشت حائز اهمیت است ؛ کمباین سالم و جدید تاثیر بسیاری در عملکرد دارد و از ریخته شدن و هدر رفتن محصول جلوگیری می‌کند . (ریزش نباید از 5 درصد بیشتر شود)
پیش از فرا رسیدن زمان برداشت جهت هماهنگی کمباین یا تامین تجهیزات مورد نیاز اقدام کنید زیرا دیر یا زودتر برداشت کردن موجب کاهش کیفیت و وزن محصول می‌شود . همچنین کیفیت کار کمباین یا تجربه راننده، خصوصیات ژنتیکی گیاه ، تراکم بوته‌ها ، دمای هوا و رطوبت دانه نیز در کاهش میزان بذر تاثیر گذار هستند .
گندم گیاهی پر اهمیت در تامین امنیت غذایی کشورهاست و در ایران نیز با وجود تلاش‌های فراوان ، میانگین عملکرد نسبت به عملکرد جهانی بسیار ضعیف‌تر می‌باشد . استفاده از روش‌های قدیمی و ندید گرفتن پتانسیل روش‌ها و دستگاه‌های جدید در کنار ضعف‌های مدیریت زراعی و مدیریت آب دلایل بوجود آمدن این شرایط هستند . با ارتقا دانش و ابزار مورد استفاده جهت کشاورزی بهره‌وری نیز افزایش می‌یابد و در نتیجه وقت و انرژی کمتری تلف شده و سود نیز افزایش می‌یابد .
شرکت شالیکوبی آمل عابدی با 30 سال سابقه بهترین محصولات خود را در اختیارتان می گذارند . برای هماهنگی با چند شماره زیر تماس حاصل فرمایید .
2005 _ 121 _ 0911
3835 _ 312 _ 0911
0346 _ 127 _ 0911